Editing Ditos e frases feitas - e outros apuntamentos

__TOC__
== Ditos e frases feitas ==
;Ir ao conto
:Falar do asunto que realmente importa

;Caer de chope
:Caer tendido de maneira brusca, de golpe. P.ex. Bateu e caeu de chope

;Quitar(lle) lobos (a algo)
:Non exaxerar (sobre algo)

;Chóvelle, choverlle a alguén
:Persoa que fai cousas sen sentido

;Andar (ou estar) na inopia
:Andar a velas vir<br />Estar totalmente despistado e torpe nalgo que se está a facer, ou non comprender aquilo do que se está a falar.<br />En realidade «''inopia''» en latín significa pobreza, polo que estar na inopia é estar a dúas velas, non ter que comer e por extensión non ter coñecemento algún de nada.

;Saberlle a un/ha á teta
:Resultarlle a un/ha algo moi saboroso, delicioso.

;Tamén cho digo!
:Xa che digo!

;Árdelle o eixo
:Aplícase cando alguén leva unha carga excesiva, por similitude coa roda dun carro sobrecargado que se quenta co rozamento co eixo (zona de Bande-Ourense)

;Nunca choveu que non escampase
:Co tempo... todos os males teñen remedio,  ...todo o malo acaba pasando

;De tal pano, tal saia
:O carácter e os costumes xustifícanse en cuestións hereditarias.

;Chorar ás cuncas, Chorar aos sete chorares
:Chorar sen consolo.

;Ás carreiras
:Con moita presa, a correr.

;Estar de bo ano
:Estar/ser de bo ver.

;Dar a roncha
:Dar a tabarra.

;Cada moucho no seu souto
:Cada quen ao seu.

;Saír dun souto para caír (meterse) noutro
:(castelán: ir de guatemala a guatepeor)

;A máis non dar
:A toda presa, a correr, ás carreiras, a todo canto lle daba

;Orneadas de burro non chegan ao ceo
:Desacredita o que se está a escoitar.

;Acabou/morreu o conto
:Dar por rematada unha polémica, non se fale máis

;Falar do xato e esquecer o trato
:Saírse do tema, falar das nubes, falar dos biosbardos

;Andar aos biosbardos ou estar nos biosbardos
:Estar completamente distraído, estar nas nubes, fóra da realidade.

;Non sexa o demo
:Por si acaso, po lo que poida pasar.

;Andar con tino
:Ter precaución.

;Tras do que non corro non canso
:Non che me importa nada.

;Quen ten cu ten medo!
:Quen as fai ten medo, está intranquilo.

;O aforro do pirixel
:(castelán: El chocolate del loro)

;Estar coma un rei nunha cesta
:Estar moi ben, cómodo.

;Andar a paso de boi
:Andar paseniño, con lentitude.

;Vai nun correndiño!
:Vai enseguida.

;Aínda non lle caeu a casca do cu
:Ser inmaduro, infantil.

;De tales pais, tales fillos
:O carácter e os costumes xustifícanse por cuestións herditarias.

;Pola boca pequena
:Por detrás, as agochadas

;Vaillo contar a túa avoa
:Non crer nada do que se está a dicir.

;Estar feito un abril
:Estar lucido, fermoso, galán.

;Bótalle terra!
:Esquécete diso!

;Non dar palabra
:Calar, gardar silencio, non replicar. (castelan:  No decir ni pio)

;Quentar a carracha
:Facer moito calor.

;Mollar a palleta
:Beber alcohol.

;Custar ferro e fariña
:Resultar moi difícil. 

;O meu can pillou unha mosca!
:Acertar de casualidade.

;Pór/poñer pingando 
:Falar mal de alguén.

;Facer a rosca
:Gabar a alguén para obter algo.

;Andar en bocas do mundo
:Ser obxecto de faladurías. Andar en boca de todo el mundo.

;Non dar puntada sen fío
:Obrar con intención, dun xeito calculado.

;Con cara de ferreiro
:Enfadado.

;Confundir o allo co bugallo
:Mesturar conceptos parecidos e así obter conclusións erradas.

;Andar con díxome díxomes, Andar con disque disques
:Murmurar.

;Andar ás agarradas
:Pelexarse.

;Andar como a gaita na festa
:Estar moi enfadado ou furioso.

;Andar coa area no zoco
:Estar escamado, sobre aviso ou receloso de algo.

;Nun chiscar de ollos
:Enseguida. Nun abrir e pechar de ollos.

;É (es) o demo
:É (es) demasiado perverso, traveso ou hábil.

;Outra vaca no millo, Outra vaca vai no millo, Outra vaca entre o (no medio do) millo
:Indica que unha persoa parecese a outras nalgún defecto, ou que se repite algunha acción negativa que xa fixo outro con anterioridade.

;Coma quen oe chover
:Sen facer caso.

;Quedar en auga de fregar
:Acabar todo en nada.

;Outro que tal baila
:Alguén que se parece a outra ou otras persoas nun vicio ou nunha cualidade pouco axeitada.

;Botar fume
:Estar moi anoxado ou furioso.

;Ir (vou, vas) a fume de carozo
:Is ás presas, a todo correr

;Cortar o bacallau
:Mandar, dispor.

;Dar xenio
:Da gusto (oír falar a alguén, ver a alguén moi fermoso, p.ex.).

;Boa fora!
:Xa podía ser!

;Agora si que foi!
:Agora si que a fixeches boa! (p.ex.) Expresión de sorpresa  e desgusto, de algo que polo xeral xa non ten remedio.

;Ter o porco polo rabo
:Ter a tixola polo mango.

;Éche o que hai
:Expresión de resignación, de conformismo.<br />Relacionado:  Non che hai outra

;Pedir o demo e a aña
:Pedir imposibles (castelán: Pedirle peras al olmo)

;Non che hai outra
:Expresión de resignación. Algo así como «''Non queda más remedio''».<br />Relacionado: Eche o que hai

;Non sei que che/lle faga!
:Expresión de impotencia ante un mal comportamento. Non sei que facer contigo (con el)! ou Non sei que facerche/lle!

;Aí non me coma o demo!
:Expresión de gran sorpresa. Polo xeral amosa sorpresa e mais desgusto. Pronúnciase toda moi seguida como se fose unha única palabra, co «''a''» de «''coma''» case omitida e énfase no «''e''» de «''demo''»:  algo así ''Ainonmecom’odémo!''<br />Relacionado:  Aí non me falte deus!

;Era boa, se coase
:Dise cando alguén nos tenta facer crer unha mentira ou algo incrible.

;Andar de cacho para cribo/cabazo
:Andar dun lado para outro

;Andar á/de xaneira
:Estar os gatos en celo.<br />Tamén se lle chama «''A xaneira''» a lúa de xaneiro, e tamén ás cántigas populares que se cantan na véspera do aninovo.<br />Pode indicar así mesmo, tempo de festa, tempo no que «se anda á xaneira»

;Foderasme cando teñas tempo
:Xa me foderas cando teñas tempo.<br />O que a di considérase hábil ou listo abondo como para que ninguén o engane.

;Malo deus que te fixo
:Expresa rabia contra alguén que fixo algo mal, algunha trasnada. Adoita usarse con ironía.

;Malía o demo que te fixo/dou!
:

;Non valer un patacón
:Non ter, algo ou alguén, ningún valor, ou ser de moi mala calidade.

;Poñer o carro diante dos bois
:Botar o carro diante dos bois

;Facer as soltas antes de ter as cabras
:Facer as cousas ao revés, con precipitación ou seguindo unha orde diferente á debida

;Levado/a dos demos
:Ser ou estar moi rabiado.

;Teima dos demos que...
:Expresión coa que se expresa a teimosía dunha persoa nun desexo ou actitude.

;Sabe que adoece!
:Sabe moi ben!

;Vai o demo co/coa ...!
:Vai a merda co/coa ...!

;Encher o ollo
:Cando un gusta doutra persoa, ou cousa, e se lle nota.<br />	-María é unha moza ben feitiña.<br />	-Éncheche o ollo eh?

;Entrar polo ollo
:Gustarlle unha cousa ou unha persoa a alguén. «''Non te deixes aconsellar, escolle aquel que che entre polo ollo''»

;Ter alguén de ollo
:Ter antipatía por alguén. «''Nin me fala porque xa hai tempo que me ten de ollo''»

;Aínda queda/resta moito millo no canastro
:Algo que aínda non esta decidido. A situación pode variar e moito.

;Xa non chove coma chovía
:Cambiou/cambiouche o conto<br />Unha situacion cambiou radicalmente e a avantaxe que levaban uns, por exemplo nunha partida de mus, esvaeceuse.

;A mancheas
:A mans cheas

;Non se move unha palla!
:Usase para indicar que fai moi bo tempo. «''Hoxe en Pontevedra non se move unha palla!''»

;Botarlle moito papo, Ter moito papo
:Comportarse/ser unha persoa de forma moi atrevida, moi descarada. Que fai sempre o que lle peta.<br />Botarlle moita cara ao asunto

;Non ter paraxe
:Aplicase ás persoas que non paran de moverse.

;Pagar a pena
:Merecer a pena, valer a pena. «Non paga a pena que vaias, non ha ser interesante»

;Petarlle a alguén facer algo
:Darlle la gana a alguén de facer algo. «''Fágoo porque si, porque me peta''»

;Botar un foguete
:Botar un "polvo".

;Vaiche boa! / Érache boa!
:A boas horas que o lembras!

;Bótao polos pes!
:Expresión maleducada coa que se rexeita un prato de comida ofrecido.

;Deitarse como as pitas /coas pitas
:Deitarse moi cedo.

;Comer coma un pisco, Comer como un pito / os pitos
:Comer moi pouco, ser alguén de pouca comida

;Sacudirlle a polaina a alguén
:Darlle unha malleira a alguén

;Non rascala / rañala
:Non facer nada, non dar un pau a auga<br />«''Bota moitas horas na oficina, pero non a rasca''»

;A rolos, A rebolos
:Rodando polo chan e dando voltas sobre si mesmo.<br />«''Botarse pola herba a rolos''»

;Recoiro!
:Expresión de asombro ou sorpresa!

;Volta e dálle!, E dálle!
:Expresión que se lle di a quen insiste moito.

;Sei con que bois aro
:Sei con quen trato.

;Saíulle a burra capada / a galiña choca!
:As cousas resultaron ao contrario do que agardaba.

;Quen tal fixo que tal pague!
:Cada quen que se faga cargo das súas responsabilidades.

;Faltar un roto para un descosido
:Persoa que ten un defecto criticando a outra que ten outro defecto máis lene

;Un home é un home e un gato é un bicho
:Dise cando alguén fai algunha valentía.<br />«''Vou meterme no mar aínda que sexa inverno''». <br />Tamén se dí co engadido, «''[...] e unha muller un capricho''»

;Estar coma a sardiña pola punta do rabo
:Estar fraco

;Estar coma unha vara verde
:Estar fraco

;Ou nas mans ou nos pés has amitar a quen es
:un parecese fisicamente ou nos comportamentos á familia da que se procede

;Os fillos á beira da casa son coma a cabra na horta
:É dicir, que hai confianza excesiva

;Ser coma un abelurio
:ser inquieto, activo

;Ser coma unha andavía
:Ser inquieto, activo

;En terra de lobos, ouvear coma todos
:fai o que vexas, segue o que todos fan

;A cara de pretender nunca máis a volves ver
:A relación de parella ao comezo non será a mesma, tan de conquista e loanza, como de primeiras.

;Ovella que bea, bocado que perde
:Só protestar non funciona, hai que traballar polo que se quere

;Parecer un baile de pandeiretas
:Nunha reunión, festa, convite... non haber ninguén, ser poucos

;Non hai doer coma dóeme
:Só un se dá de conta das cousas cando lle pasan a un

;Hai que aforrar das risas prás choras
:

;Cando se ergue e as arañas teñen feitas redes, é tempo de sementar/ de sazón
:

;Tempo de sazón, estar na sazón
:Estar no tempo de sementeira, estar no tempo oportuno

;Ser un encollido
:Ser vergoñoso e non ser espontáneo, botado para adiante.

;Vai tratando xa o cuxo que queremos marchar
:Pedir que se remate, se apure

;O que ten prata, fode e mata
:Os que teñen bens, teñen poder

;Trema do mexo
:Tranquilidade, non apures; acouga

;Ir todo entonado
:Ir ben arranxados, ben vestidos

;A muller e a ovella, polo día na cortella
:As mulleres recóllence cedo

;Fillos criados, traballos dobrados
:
;Morra a marta, morra a vella farta
:Tomalo con tranquilidade, morreu de vella pero chea

;Cada can lambe o seu carallo 
:Cada un aguanta polo do seu

;Non sexas caldeiretas
:

;Eres unha laspiñas
:Ser un lacazán ou falso

;Eres/saíches un mal enxerto
:

;Mala lebre
:De mala caste, de non confiar

;O que non chora non mama
:

;Cacarexa ghalo que se non non veñen as ghaliñas
:O que non pide, reclama, non consigue o seu

;María, rabo de anguía, posta na póla, toca a viola
:

;A muller maila gaivota, canto máis vella mais cola
:

;Vouche dar un lapote!
:Voute golpear, mallar en ti

;Pais cochos, fillos marraus
:

;O corvo nunca foi máis negro cás ás / O cervo non é máis negro cás ás
:Para dar ánimos, dicindo que se estea tranquilo que nada peor pode pasar

;Fallas máis ca unha escopeta de feira
:En referencia as trucaxes que se lle aplican as empregadas en xogos, dobraduras no canón para que os xogadores fallen

;As verzas en outono matan ao seu dono
:

;Pascuas marzales, ou famentas ou mortales
:

;Dura menos ca un bocadillo na porta dun colexio
:

;Se che traba unha alacrán, busca curas e coce pan
:Indica que non hai solución, que será mortal

;Marzo marzolo, trebón e raiolo
:

;Marzo marzolo, merenda e descansa
:En referencia aos orballos esporádicos do mes, que impiden traballar o día completo

;Polo San Martiño, mata o teu porquiño
:

;Auga que non has de beber, déixaa correr
:

;Polo San Xoan, recolle o allal
:Allal é o cultivo de allos

;Muller morta, sete á porta
:

;Por un patacón, mata o tío Antón
:

;No mes de Abril, cear sen candil
:Indica que xa se fai de día á hora de cear

;Do porquiño aprobeita todiño, dende o rabo ata o fociño
:

;Non lle pidas ós darriba, dalle ós dabaixo
:Non se lle pida só aos ricos, déaselle aos pobres

;Nun sirvas nunca a quen serviu
:A xente que fai de "cliente" do seu traballo é a que máis pegas e peros lle pon a quen o atente

;Pascuas enxoitas, nin moitas nin poucas
:

;Na semana de ramos, lava os teus panos, que na de pasión lavarás ou non
:

;Enguirrar os cans
:Botar os cans (ás persoas), incitar o can a morder

;Hai que estar ás duras e ás maduras
:

;Sabe máis o Demo por vello que por demo
:A experiencia e o saber adquírense cos anos

;As mulleres mailas patacas, cando chegan as novas ninguén quere as vellas
:

;O sol madrugueiro mete o can de cu no palleiro
:

;Polo San Xoan sécalle a raín ó pan, polo San Pedro a do medio e polo Rosario a do cabo
:Describe en datas o tempo de maduración do trigo, co que se acabará facendo pan

;En Agosto arde o sol coma os lostros
:

;Dichoso mes! entra con Santos e acaba con Andrés
:En referencia a novembro

;Cede-lo lote?
:Cando se pedía a un mozo bailar coa súa parella de baile nese momento, fora ou non a súa moza.

;De neno rei, de mozo capitán, de casado burro e de vello can
:

;Xente nova e leña verde, todo é fume
:Pouco cumpridores, que moito din e pouco fan

;San Silvestre, meigas fóra!
:Unha ironía. Sendo o último día do ano, xa se dá por suposto que ese ano non haberá máis meigallos

;O primeiro ano bico con bico, o segundo ano cu con cu e o terceiro, pau de cristo que trouxeches ti!
:En relación a relación nas parellas co paso do tempo

;Sarna con gusto non pica, pero crucifica
:

;San Migueliño das uvas maduras, moito me tardas, pouco me duras
:Clara referencia ao proceso de maduración e chega das uvas

;Para quen é o burro ben vale a albarda
:

;Burro da coia
:

;En marzo, non hai ghaliña nin pita que non poña
:Volve a ser o mes no que, tras a parada do inverno, cada galiña pon ovoso tódolos días

;Paciencia ratos, que xa ardeu o muíño
:Cando as cousas aconteceron, xa non se precisa apurarse

; O que non ten cabeza, ten pes
:Dise como cando se che esquence algo e tes que volver a por iso

;Estar coma a sardiña pola punta do rabo
:estar delgado

;Estar coma unha vara verde
:estar fraco

;Os fillos á beira da casa son coma a cabra na horta
:

;Ser coma un abelurio
:ser inquedo, activo

;Ser coma unha andavía
:ser inquieto, activo

;En terra de lobos, ouvear coma todos
:fai o que vexas

;A cara de pretender nunca máis a volves ver
:

;Ovella que bea, bocado que perde
:

;Parecer un baile de pandeiretas
:nunha reunión, festa, convite... non haber ninguén, ser poucos

;Non hai doer coma doeme
:só un se dá de conta das cousas cando lle pasan a un

== Recuperadas de tempos pasados ou apenas sen uso na actualidade ==

;artisteira/o
:aguda/o, intelixente

;axaneirarse
:excitarse, normalmente aplicado á sexualidade

;bandurra/o
:candonga/o

;dar memorias a alguén
:dar lembranzas a alguén

;derrotar o río ou derrotar o pozo
:baleirar o río ou baleirar o pozo

;despreocupar
:co valor de incomodar

;desquerer
:deixar de querer no aspecto afectivo

;encontrarse ñápara/o
:encontrarse delicada/o de saúde

;esculifrarse
:arranxarse, asearse

;esguilar
:escorrer

;espichar
:morrer

;espretuar
:asombrar, asustar, sorprender

;facer algo nun virapau
:facer algo rapidamente

;ficar
:falecer (sin. expirar (máis formal), falecer, fenecer (lit.), finar(se), morrer. cf. perecer.)

;galdaripa/o
:lercha/o, persoa de pouca importancia, persoa que provoca o riso

;gañar medo
:ter medo, coller medo

;madrasta e padrasto
:non hai moito tempo as únicas documentadas no mesmo individuo eran as formas madrastra e padrastro

;mar cordo
:mar tranquilo

;nomear
:antes sempre *nombrar nesa persoa 

;non ter somencias de alguén
:non saber nada de alguén

;novez
:mocidade

;pórse malé
:pórse desasosegada/o

;rabuda/o
:maliciosa/o

;remocear
:virar nova/o

;rezar
:ficar no sentido locacional, aparecer nun escrito. ''No testamento rezaba o nome dos herdeiros''

;roncha negra
:tixola

;rotar
:perder auga (un recipiente)

;ter foros
:ter soberbia

;xente lixeira
:xente sen palabra


== Outros pequenos apuntamentos ==
;centolla
:Penso que centola é un hipergaleguismo. Tratase dun crustaceo mariño que semella ter moitos ollos, pois os verdadeiros ollos están na punta dun dos seu múltiples cornos. De aí o seu nome «cent-ollos» tansformado logo en centollo / centolla

;cairo
:Dise das pezas dentais en forma de punta entre as moas e os dentes. «Canino» é termo sinónimo deste, así como cabeiro, canteiro e queiro.

;gabar
:Louvar, ensalzar, decir ben dalguén.

;engabachar
:pór guapo, vestise ben, pór coma un pincel.

;gabacho
:Ir do trinque, ben vestido, coma un pincel, guapo.

;arrubir
:subir trepando

;axuntamento
:Xuntanza, acción e efecto de xuntar, xuntanza carnal de home e muller, macho e femia<br />Nunca se pode tomar por concello ainda que así o poñan nalgúns concellos galegos «''Praza do axuntamento''»

;consonte veu/ consante veu
:Segundo veu, tan pronto como veu. Sen esperar a nada<br /> «''Consante veu púxose a segalo pan''»

;dafeito/de afeito/a eito
:Sen escoller, todo seguido

;Icía
:Nome de muller con fonda tradición na Galiza, preto de Ferro (Narón) celébrase a feira de Santa Icía e moitos pobos teñena como patrona.

;Aine
:Nome de muller, nome de orixe celta, deusa do amor e a fertilidade, figura nun diccionario de nomes galegos editado pola Xunta de Galiza fai anos e ademáis e o nome da miña filla de catro anos (Nota do autor de quen tomo a referencia).

;seareiro
:Significa cliente habitual dunha tenda ou afeccionado a un equipo. Moita xente usa a palabra siareiro, moi semellante a seareiro, pero incorrecta.

;ouca
:sin. Olga, Alga

;Valente
:Valentin

;brosa
:machada/machado

;canouco
:Alga de can

;bexato, bixato, miñato, lamego, lamote
: Especie Buteo buteo, non confundir con Gabián (Accipiter nisus)

;axóuxere
:(nome) [ES] Cascabel, sonajero (sin: arouxo, cascabel, ruxeruxe.)

;acarear
:É a forma correcta, non carear<br />Declaración xudicial de dúas ou máis persoas nun proceso penal, feita en presenza mutua, coa fin de aclarar entre eles as contradicións das súas anteriores declaracións.

;celmoso
:(adx.) suculento

;apuntamento
:é a forma correcta, e non apunte.

;lagaña
:é a forma correcta, e non legaña. sin. carraña, lepa, remela.

;xuño e xullo
:son as forma correctas, e non xunio e xulio.

;xulgar
:é a forma correcta, e non xuzgar. sin. axuizar.

;xuíz, xulgado
:son as formas correctas, e non xuez e xuzgado

;xemelgo
:é a forma correcta, e non xemelo ou xemeo.